راهنمای کامل کاشت کلزا با آموزش نکات جدید

کلزا یکی از مهم‌ترین محصولات روغنی است که کشت آن مزایای بسیاری برای خاک و محیط زیست دارد. این گیاه با بهبود ساختمان و بافت خاک، افزایش مواد آلی و حاصلخیزی آن نقش مؤثری ایفا می‌کند. در این مقاله، راهنمای کاملی برای کاشت و برداشت موفق کلزا ارائه شده است.

ابتدا به معرفی کلزا و خواص آن می‌پردازیم و سپس مراحل و روش‌های کاشت کلزا از جمله آماده‌سازی زمین، انتخاب بذر، عمق و زمان کاشت، آبیاری، کوددهی و مبارزه با آفات را بررسی می‌کنیم. در انتها نیز نکاتی در مورد برداشت و نگهداری محصول ارائه گردیده است. پیشنهاد می‌شود این مقاله را به دقت مطالعه کنید تا با راهنمایی‌های آن بتوانید کلزایی با کیفیت و عملکرد بالا تولید نمایید.

معرفی مزایا و معایب کشت کلزا

کشاورزانی که می‌خواهند زمین خود را به کشت کلزا اختصاص دهند، علاقه‌مند هستند بدانند کشت کلزا چه برتری نسبت به دیگر محصولات دارد؟ در ادامه مزایای کاشت کلزا را بررسی می‌کنیم:

• کلزا مقاومت خوبی در برابر سرما دارد و دمای زیر صفر را تحمل می‌کند. این گیاه نسبت به خشکی نیز مقاوم است و در شرایط کم‌آبی نسبت به سویا یا آفتابگردان رشد بهتر دارد و تحت کشت دیم هم می‌تواند رشد کند.
• دانه کلزا حاوی 40 تا 45 درصد روغن و 25 تا 35 درصد پروتئین بوده و کنجاله آن نیز به عنوان خوراک دام مصرف می‌شود.
• توانایی کلزا در جذب مواد مغذی از دل خاک بسیار زیاد است چرا که ریشه آن معمولاً بین 60 تا 90 سانتی‌متر است.
• کلزا به عنوان یک محصول پاییزه در تناوب با گندم و جو کشت می‌شود و نقش مهمی در کنترل آفات خاکزی و حفظ کیفیت خاک دارد.

با وجود این مزایا، سوالاتی در مورد معایب کشت کلزا هم ذهن کشاورزان را به خود مشغول کرده است به عنوان مثال:

• دسترسی کافی به تجهیزات مناسب برای برداشت کلزا در ایران وجود ندارد. بسیاری از کشاورزان مجبورند از کمباین‌هایی که برای محصولاتی مانند گندم طراحی شده‌اند، برای برداشت کلزا استفاده کنند.
  از آنجا که دانه‌های کلزا کوچکتر و حساس‌تر از گندم هستند، کمباین‌های گندم نمی‌توانند کارآیی لازم را برای برداشت کلزا داشته باشند، و همین امر می‌تواند باعث هدر رفت حدود 5 تا 10 درصد از محصول شود. با این وجود، تلاش‌هایی برای بهبود و واردات تجهیزات مناسب برای برداشت کلزا در حال انجام است.
• یکی دیگر از دلایلی که موجب نگرانی برخی کشاورزان شده، وجود آفات و بیماری‌هایی است که نسبتا سخت قابل کنترل هستند.
• علف‌های هرزی ممکن است در مزرعه کلزا رشد کنند که از بین بردن آن‌ها دشوار است.
• احتمال ریزش دانه در صورت تأخیر در برداشت کلزا وجود دارد. (به ویژه نسبت به سویا و آفتابگردان)

البته باید یادآور شد که آفات، بیماری‌ها و علف‌های هرز می‌توانند برای هر گیاهی مشکل‌ساز باشند و این تنها مختص به کلزا نیست و تا حدودی امکان به حداقل ‌رساندن آنها وجود دارد. در عین حال، مزایای کاشت کلزا بسیار بیشتر از این چالش‌ها است. در بخش بعدی به سراغ آموزش کاشت این گیاه ارزشمند می‌رویم.

نحوه کاشت گیاه کلزا

گیاه کلزا با خاصیت‌های فراوانی که برای خاک دارد، یکی از محبوب‌ترین گیاهان برای گندم‌کاران است تا خاک خود را از آفت دور نگه دارند. کلزا نیز مانند سایر گیاهان برای کاشت نیاز به آماده‌سازی زمین، انتخاب زمان مناسب برای کاشت، کاشت، آبیاری دارد تا به مرحله برداشت برسد. در ادامه هر یک از این مراحل را به صورت جداگانه توضیح خواهیم داد.

آماده‌سازی زمین

برای کشت کلزا ابتدا باید زمین مورد نظر آماده سازی شود. این کار شامل شخم عمیق، خرد کردن خاک، کود دهی و مسطح کردن زمین است. شخم عمیق باعث شکسته شدن لایه‌های سخت و متراکم خاک شده و زمینه را برای نفوذ ریشه گیاه فراهم می‌کند.

پس از شخم، با استفاده از دیسک زدن و ماله کشیدن خاک‌های سبک و سنگین را با هم مخلوط می‌کنیم تا بستری هموار برای کاشت ایجاد شود. در این مرحله می‌توان کودهای شیمیایی مورد نیاز را نیز با خاک مخلوط کرد. در پایان نیز با ماله کشیدن زمین را مسطح و آماده کاشت می‌کنیم.

انتخاب زمان مناسب کاشت

انتخاب زمان مناسب کاشت بسیار مهم است. بذر کلزا باید در پاییز کاشته شود تا بتواند پیش از سرمای زمستان به مرحله رشد مناسب برسد. معمولاً کاشت کلزا از اواسط مهر تا اوایل آبان ماه انجام می‌شود. در مناطق سردتر کشت باید زودتر انجام شود و در مناطق گرم‌تر می‌توان کاشت را به تأخیر انداخت. البته باید بدانید که تأخیر در کاشت، منجر به کاهش عملکرد خواهد شد.

کاشت بذر کلزا

پس از آماده‌سازی زمین، نوبت به کاشت بذر می‌رسد. بذر کلزا به دو صورت ردیفی و پخش دستی کاشته می‌شود. در کاشت ردیفی فاصله ردیف‌ها 25-35 سانتی‌متر و فاصله بذرها روی ردیف سه الی پنج سانتی‌متر در نظر گرفته می‌شود. عمق مناسب کاشت 1-3 سانتی‌متر است. میزان بذر مصرفی در کاشت ردیفی 6-8 کیلوگرم در هکتار و در کاشت دستی 10-12 کیلوگرم در هکتار است.

آبیاری کلزا

پس از کاشت، آبیاری منظم برای استقرار و رشد گیاهچه‌ها ضروری است. معمولاً در مراحل ابتدایی رشد، هنگام گلدهی و تشکیل میوه نیاز آبی بیشتر است. آبیاری باید به گونه‌ای انجام شود که خاک همیشه مرطوب باشد ولی آب زیادی هم در سطح تجمع پیدا نکند. برای اینکه بدانید با چه فاصله زمانی مزرعه کلزا را آبیاری کنید و نکات تکمیلی را بدانید پیشنهاد می‌کنیم به مقالۀ «آبیاری کلزا» مراجعه فرمایید.

برداشت کلزا

زمان برداشت کلزا معمولاً از اواسط بهمن تا اوایل اسفند است. زمانی که حدود 50 درصد دانه‌ها سیاه شده‌اند، برداشت آغاز می‌شود. برداشت با کمباین صورت می‌گیرد. پس از برداشت، دانه‌ها را خشک کرده و سپس جداسازی و بسته‌بندی می‌کنند. اطلاعات تکمیلی راجع به «برداشت کلزا» را در مقالۀ ذکر شده می‌توانید مطالعه کنید.

بررسی روش‌های کشت کلزا

کشت کلزا معمولاً یکی از دغدغه‌های کشاورزان است. کلزا گیاهی است که با شرایط آب و هوایی متفاوت سازگار است. به همین دلیل روش‌های کشت آن بسیار متنوع است تا با شرایط متفاوت کنار بیاید. برای کاشت کلزا می‌توانید از روش‌های کشت ردیفی، دست‌پاش، مکانیزه و ارگانیک استفاده کنید. در ادامه هر یک از روش‌های کشت این گیاه را به صورت جداگانه بررسی خواهیم کرد.

کشت ردیفی کلزا

در این روش، بذرهای کلزا درون جوی و پشته‌هایی به صورت ردیف کاشته می‌شوند. فاصله ردیف‌ها معمولاً 25 تا 35 سانتی‌متر و فاصله بذرها روی هر ردیف سه تا پنج سانتی‌متر است. مزیت این روش نسبت به کشت دست پاش این است که مصرف بذر کمتر است و عملیات مراقبتی مثل وجین و آبیاری راحت‌تر انجام می‌شود؛ اما مشکل اصلی آن خطر آفت زنی و ابتلا به بیماری به دلیل تراکم بالای گیاهان است.

کشت دست پاش کلزا

در این روش بذرهای کلزا به صورت تصادفی و پخش در سطح مزرعه کاشته می‌شوند. مقدار بذر مصرفی در این روش بیشتر است، معمولاً 10 تا 12 کیلوگرم در هکتار. مزیت کشت دست پاش این است که به دلیل پراکندگی و عدم تراکم بالا، خطر ابتلا به آفات و بیماری‌ها کمتر است؛ اما مشکل عمده آن سخت‌تر بودن عملیات داشت مثل وجین و آبیاری است.

کشت مکانیزه کلزا

در مزارع بزرگ امروزه از ماشین‌های کشت کلزا استفاده می‌شود. این ماشین‌ها شخم و آماده‌سازی زمین، کود دهی، کاشت بذر و فشردن خاک روی بذر را به صورت مکانیزه انجام می‌دهند. مزیت این روش سرعت بالای کار و دقت بیشتر در انجام عملیات است؛ اما نیاز به سرمایه‌گذاری اولیه بالایی دارد.

کشت ارگانیک کلزا

در این روش از کودها و سموم شیمیایی استفاده نمی‌شود و تنها از کودهای طبیعی مثل کمپوست برای تغذیه گیاه و مبارزه زیستی با آفات و بیماری‌ها استفاده می‌شود. مزیت این روش تولید محصول ارگانیک و سالم است اما عملکرد پایین‌تری دارد.

خاک مناسب کشت کلزا چه ویژگی‌هایی دارد؟

کلزا در انواع مختلفی از خاک‌ها رشد و نمو می‌کند، اما مناسب‌ترین خاک برای کشت آن، خاکی با بافت متوسط، زهکشی مناسب و وجود مواد آلی کافی است. خاک‌های با بافت متوسط نه خیلی سبک و نه خیلی سنگین هستند و بافت مناسبی برای ریشه دوانی و نفوذ ریشه‌های کلزا فراهم می‌کنند.

زهکشی مناسب باعث می‌شود آب اضافی خاک خارج شود و گیاه دچار پوسیدگی ریشه نشود. همچنین بافت خاک سخت و متراکم نمی‌شود. وجود مواد آلی کافی نیز به تأمین عناصر غذایی مورد نیاز گیاه کمک می‌کند.

این نوع خاک نگه‌دارنده رطوبت است و کلزا می‌تواند رطوبت کافی در دسترس داشته باشد. pH متعادل این خاک‌ها برای رشد بهینه کلزا مناسب است؛ بنابراین با توجه به ویژگی‌های ذکر شده، خاک با بافت متوسط، زهکشی مناسب و مواد آلی کافی بهترین گزینه برای کشت آن محسوب می‌شود.

چنانچه مزرعه‌تان مشکل شوری خاک و بافت سنگین دارد و ظرفیت نگهداری آب در خاک پایین است، پیشنهاد می‌کنیم حتماً «کود هیومیک اسید برای کلزا» را در دستور کود دهی خود قرار دهید. اطلاعات تکمیلی راجع به فواید دیگر این کود را نیز در مقالۀ ذکر شده مطالعه کنید.

کلزا در چه مناطقی رشد می‌کند؟

کلزا در مناطق گرمسیر و معتدل کشت می‌شود. هوای گرم 20 درجه سانتی‌گراد در هنگام جوانه‌زنی بذر، 15 تا 20 درجه سانتی‌گراد در زمان رشد گیاه و روزهای آفتابی طولانی 25 درجه سانتی‌گرادی در زمان گلدهی و تشکیل غلاف مناسب‌ترین دما برای رشد این گیاه است.

کلزا در مناطق معتدل و سردسیر که سایر بذر‌های روغنی رشد مناسبی ندارند، به‌خوبی رشد می‌کند. دلیل این امر وجود تنوع گونه و تیپ‌های مختلف موجود در این گیاه است که سازگاری آن را با شرایط مختلف افزایش داده است.

در مناطقی که بارندگی 400 میلی‌متر و با توزیع مناسب باشد، می‌توان به صورت دیم نسبت به کاشت کلزا اقدام کرد. دلیل این امر توانایی کلزا در استفاده از رطوبت موجود در خاک بدون نیاز به آبیاری است.

عمق کاشت کلزا

عمق مناسب کشت کلزا بین یک تا دو سانتی‌متر است. این گیاه دارای بذرهای بسیار ریز است؛ بنابراین بذرها نیاز به بستری نرم و مرطوب برای جوانه‌زنی دارند. اگر عمق کاشت زیاد باشد، بذرها قدرت کافی برای خروج از خاک و سبز شدن را ندارند. همچنین امکان دسترسی به رطوبت کافی برای آن‌ها سخت‌تر می‌شود.

از طرف دیگر، اگر عمق کمتر از یک سانتی‌متر باشد، بذرها در معرض تابش مستقیم آفتاب قرار می‌گیرند که می‌تواند منجر به خشک شدن سریع و عدم جوانه‌زنی شود. همچنین احتمال جابجایی بذرها توسط باد و باران وجود دارد.

بنابراین بهترین عمق برای کاشت آن بین یک تا دو سانتی‌متر است تا بذرها به‌راحتی بتوانند سبز شوند و در عین حال از تابش مستقیم آفتاب و جابجایی توسط عوامل جوی محافظت شوند. البته این عمق می‌تواند بسته به نوع خاک، رطوبت و شرایط اقلیمی منطقه اندکی متفاوت باشد.

زمان کاشت کلزا زمستانه

زمان کشت کلزای زمستانه بسته به شرایط اقلیمی منطقه متفاوت است. در مناطق سردسیر که دمای هوا زودتر از حد مطلوب کاهش می‌یابد، کاشت باید زودتر از مناطق گرمسیر انجام شود. بهترین زمان کاشت برای مناطق سردسیر مانند آذربایجان، اردبیل و اطراف آن‌ها از 15 الی 20 شهریور ماه است.

مناطق گرمسیر مانند شمال و شرق ایران باید کلزا را از اواخر شهریور تا اوایل مهر بکارند. در دامنه کوه‌ها که به زودی سرد می‌شود، کاشت در اوایل شهریور توصیه می‌شود. دلیل این تفاوت‌ها، دما و مدت فصل رشد مناسب برای گیاه است. هدف این است که این گیاه تا قبل از سرمای زمستان به مراحل رشد اولیه و استقرار برسد.

همچنین باید به خاک و عمق کاشت نیز توجه شود. در خاک‌های سبک و ماسه‌ای باید زودتر از خاک‌های سنگین و رسی کشت کرد؛ زیرا خاک‌های سبک زودتر سرد می‌شوند. در عمق کاشت کم نیز بذرها زودتر سبز می‌شوند؛ بنابراین برای عمق‌های کم‌تر از 2 سانتی‌متر، تاریخ کاشت باید حداقل 10 روز جلوتر باشد.

البته کلزا را نباید خیلی زود کاشت زیرا ممکن است گیاهچه‌ها به دلیل گرمای هوا از بین بروند. در مجموع، با توجه به شرایط هر منطقه باید زمانی را انتخاب کرد که این گیاه بتواند قبل از سرما رشد کند و مراحل حساس را پشت سر بگذارد.

سخن پایانی

کلزا یکی از مهم‌ترین گیاهان روغنی بوده و کاشت کلزا به دلیل مزایایی همچون سازگاری با شرایط آب و هوایی مختلف، مقاومت در برابر سرما و خشکی، امکان کشت به صورت دیم و نقش مؤثر در افزایش حاصلخیزی خاک، حائز اهمیت فراوان است.

اما کشت موفقیت‌آمیز کلزا مستلزم رعایت دقیق نکاتی همچون انتخاب زمان مناسب کاشت، توجه به شرایط آب و هوایی و نوع خاک، تعیین عمق صحیح کاشت بذر، آبیاری به موقع و منظم، مبارزه با علف‌های هرز و آفات و انتخاب زمان مناسب برداشت است. با به کارگیری صحیح این نکات و رعایت اصول علمی کشت، می‌توان به بالاترین بازدهی و کیفیت در تولید کلزا دست یافت.

دعوت می‌کنیم سوالات و نظرات خود را در بخش دیدگاه‌ها با در میان بگذارید تا در اولین فرصت پاسخگوی شما همراهان عزیز باشیم.

شما می‌توانید تمام کودهای مورد نیاز برای کشت کلزا را از «فروشگاه اینترنتی نیاز گیاهان» تهیه کنید، سفارشات شما در اسرع وقت ارسال خواهند شد.

مطالب مرتبط