سن گندم مهمترین آفت مزارع گندم و جو در ایران است. سن گندم به عنوان یک آفت مکنده می‌تواند در مزرعه گندم تا 30 درصد و در مزرعه جو تا 60 درصد خسارت وارد کند. در این مقاله به بررسی چرخه زندگی و روش‌های کنترل این آفت خواهیم پرداخت. پس به شما کشاورزان محترم به خصوص تولید کنندگان غلات پیشنهاد می‌کنیم تا انتهای این مقاله با ما همراه باشید.
| خلاصه‌ای از این مقاله سن گندم مهمترین آفت مزارع گندم و جو در ایران است که می‌تواند تا 30 درصد در مزارع گندم و تا 60 درصد در مزارع جو خسارت وارد کند. چرخه زندگی سن گندم شامل مهاجرت حشرات بالغ در بهار، تخم‌گذاری، و رشد پوره‌ها در مزرعه است و حشرات بالغ برای استراحت تابستانی به مناطق کوهستانی می‌روند. برای کنترل سن گندم از روش‌های زراعی (مانند تناوب زراعی)، بیولوژیک (رهاسازی حشرات پارازیتوئید) و شیمیایی (سمپاشی تحت نظر کارشناس) استفاده می‌شود. |
سن گندم چیست و چه ویژگی‌های ظاهری دارد؟
با شروع فصل بهار و گرم شدن هوا حشرات مادری سن گندم از دامنه کوه‌ها و زیر بوته‌های علفی به سمت مزارع گندم و جو پرواز می‌کنند که اصطلاحا به این عملیات ریزش سن مادر می‌گویند. طول بدن حشرات سن مادر بین 10 الی 12 میلی‌متر است و به رنگ قهوه‌ای تا خاکستری مایل به زرد هستند. بیشترین ریزش سن مادر در مرحله پنجه‌زنی گندم و جو می‌باشد و تا مرحله خوشه‌دهی ادامه پیدا می‌کند.
پوره‌های سن اول رنگ سیاه دارند و بسیار کوچک هستند. این پوره‌ها در قسمت‌های پایین بوته‌های گندم و پشت برگ‌ها، در مناطق سایه‌دار زندگی می‌کنند. رشد و تکامل پوره‌ها به موازات رشد گندم صورت می‌گیرد. پس از برداشت گندم، پوره‌های سن گندم که به مراحل بالاتر رشد رسیده‌اند و تبدیل به حشرات بالغ شده‌اند، تغذیه خود را متوقف می‌کنند.
سپس این حشرات بالغ به مناطق کوهستانی و سردتر پرواز می‌کنند تا تابستان را در آن مناطق سپری کنند. در این مناطق، وارد مرحله‌ای به نام دیاپوز (حالت خواب یا استراحت) می‌شوند و تا شروع فصل بعدی که شرایط مناسب باشد، فعالیت ندارند. با این وجود سن گندم تنها یک نسل در سال دارد.
نحوه و میزان خسارت سن گندم
سن مادری با فرو کردن خرطوم خود در ساقه‌ها و تغذیه از آن باعث خشک شدن خوشه‌ها می‌شود. سن مادری یک الی دو هفته در مزرعه گندم تغذیه می‌کند و پس از جفتگیری شروع به تخم‌گذاری در پشت برگ‌ها می‌کند.
پوره‌های مرحله اول بدون حرکت و تغذیه باقی می‌مانند، و پس از آن، دوره تغذیه و رشد آن‌ها آغاز می‌شود. به همین دلیل، بیشترین خسارت ناشی از حمله سن گندم از مرحله دوم پورگی به بعد است، که این همزمان با مراحل شیری و خمیری شدن دانه‌های گندم رخ می‌دهد.
این آفت علاوه بر کاهش عملکرد دانه گندم باعث کاهش کیفیت آن نیز می‌شود. بزاق این آفت حاوی ترکیبات شیمیایی است که باعث کاهش شدید یا از بین رفتن گلوتن (پروتئین) دانه غلات می‌شود. این موضوع باعث کاهش کیفیت آرد نان شده و ارزش نانوایی آن را پایین می‌آورد.
روش‌های کنترل سن گندم و جو
جهت کنترل این آفت از روش‌های مختلفی مانند زراعی، بیولوژیک و شیمیایی می‌توان استفاده کرد که متداول‌ترین روش‌ها شامل زراعی و شیمیایی هستند.
کنترل زراعی
بهترین راه مقابله با این آفت رعایت تناوب زراعی با کاشت گیاهان غیر میزبان مانند «کاشت کلزا»، گلرنگ و نخود است. سایر موارد مانند تغذیه متعادل و افزایش حاصلخیزی خاک نیز در مقاومت گیاه نسبت به آفت موثر است. همچنین کاشت ارقام زودرس می‌تواند در کاهش خسارت این آفت موثر باشد.
برای اینکه تغذیه گندم را اصولی و طبق نظر کارشناسان کشاورزی انجام دهید، پیشنهاد می‌کنیم مقالۀ «برنامه کود دهی گندم» را مطالعه کنید.
کنترل بیولوژیک
سن گندم مانند سایر آفات دشمن طبیعی دارد که می‌توان به عنوان حشرات پارازیتوئید (حشره با زندگی انگلی) در مزرعه رهاسازی شوند. مگس فازیا و زنبورهای انگل تخم سن از جمله حشراتی هستند که با زندگی انگلی در بدن سن مادر و تخم‌های آن مانع از تولید پوره‌ها می‌شوند. زمان رهاسازی این حشرات در فصل بهار و با شروع هجوم سن‌های مادری می‌باشد.
کنترل شیمیایی با بهترین سم برای سن گندم
کنترل شیمیایی متداول‌ترین روش کنترل سن و پوره‌های آن است. اما قبل از سمپاشی باید مزرعه بازدید شود و با کمک یک کارشناس کشاورزی نسبت به شمارش سن مادری (معمولاً توسط کوادرات) یا پوره‌های آن اقدام کنید. در صورت حد نصاب رسیدن تراکم آفت و با توجه به نظر کارشناس می‌توان سموم زیر را جهت سمپاشی مصرف کرد:
| سم توصیه شده برای سن گندم | مقدار کاربرد | توضیحات |
| دلتامترین | بسته به فرمولاسیون کارخانه | نام‌های تجاری و فرمولاسیون‌های متفاوتی دارد و با توجه به برچسب کارخانه باید مصرف شود |
| لامبدا سای هالوترین | 75 الی 150 میلی‌لیتر در هکتار با توجه به فرمولاسیون | – |
| تری کلروفن | 1.2 کیلوگرم در هکتار | بیشتر برای کنترل سن مادر است و روی پوره‌ها اثر کمتری دارد |
| فنیتروتیون | یک الی دو لیتر در هکتار | – |
سخن پایانی
سن گندم را شاید بتوان مهمترین آفت مزارع گندم و جو عنوان کرد و کنترل این آفت تاثیر زیادی بر عملکرد کمی و کیفی مزارع گندم خواهد داشت. در این مقاله چرخه زندگی، ویژگی‌های ظاهری و همچنین روش‌های مبارزه با این آفت شرح داده شد. خوشحال می‌شویم که تجربیات ارزشمند خود را از مواجهه و مقابله با این آفت را در قسمت کامنت‌ها در میان بگذارید.
مطالب مرتبط
| مهمترین بیماری قارچی که به گندم آسیب می‌زند «زنگ گندم» است. برای شناخت این بیماری و راه‌های مبارزه با آن، مقاله ذکر شده را مطالعه کنید. مخرب‌ترین عارضه‌ای که گندم را درگیر می‌کند، «ورس گندم» است که دلایل متعددی دارد. پیشنهاد می‌کنیم برای کنترل این عارضه حتما مقاله پیشنهادی ما را مطالعه کنید. |
پرسش‌های پرتکرار
سن گندم به طور میانگین در مزارع گندم تا 30 درصد و در مزارع جو تا 60 درصد محصول را می‌تواند از بین ببرد با این حال در برخی مطالعات خسارت این آفت را تا 100 درصد نیز گزارش کردند.
بهترین زمان سمپاشی سن گندم باید با توجه به مشاهدات و نمونه‌برداری از مزرعه صورت بگیرد و در صورت رسیدن تراکم آفت به حد مطلوب باید سمپاشی صورت گیرد.
سموم جدید مانند لامبدا سای هالوترین اثرگذاری بهتری برای مبارزه با سن گندم دارند.
